عارف نامدار خطه دماوند
مولانا عبدالرحيم دماوندي (قرن داوزدهم هجري قمري)
حميد مشهدي آقائي
تولد ، حيات ، وفات
مولانا عبدالرحيم بن يونس دماوندي از عارفان نامدار قرن دوازدهم هجري است كه آثار و تاليفات چندي از وي به جا مانده است، علامه بزرگوار استاد سيد جلال الدين آشتياني درباره وي چنين مي گويد:«عبدالرحيم بن يونس دماوند رازي يك ياز تلاميذ حوزه درس مولانا محمد صادق اردستاني است كه ظاهرا به مسلك تصرف گرويده و از مشايخ ذهبيه عصر خود است.»
جناب استاد آشتياني كه رساله ارزشمند ملا عبدالرحيم به نام «مفتاح اسرار حسيني» را در مجموعه گرانسنگ منتخبات آثار فلسفي (جلد چهارم) آورده است در مقدمه رساله مفتاح اسرار مي گويد: «حقير اگر چه با صاحبان سبلاسل در تصوف به خصوص متاخران از صفويه و به اصطلاح «دراويش» چندان ميانه خوب ندارد، چون اقطاب اين سلاسل اغلب صاحبان دكه و كم سواد، منفرد در دنيا و مستقلات آن مي باشند، ولي ملا عبدالرحيم شخصي استاد ديده و زحمت كشده است، لذا به چاپ اين اثر و جز منتخبات فلسفي اقدام نمودم.»
از مولف شرح حالي در دست نيست، برخي از تذكره از او به اجمال ياد نموده و او را از تلاميذ اردستاني دانشته اند و خود او نيز در اين اثر بارها از استاد خود ياد نموده است.
مولف گويا تا سال يكهزار و صد و پنجاه 1150 بلكه شايد تا سالهاي بعد از يكهزار و صد و هفتاد -1170- در قيد حيات بوده است و مدت ها در كربلاي معلا و نجف اشرف و بغداد سكونت داشته است و به هند و شام نيز سفر نموده است. نگارنده تا آنجا كه كندوكاو كرده است، جز همين اطلاعاتي كه در بالا آمد بيشتر نيافت. ليكن چنانچه از نوشته استاد آشتياني برمي آيد يكي از دانشجويان دوره فوق ليسانس رشته فلسفه دانشگده الهيات مشهد در سال 1355 ه.ش در مقدمه كتاب مفتاح اسرار حسيني شرح زندگاني مفصل وي را آورده است كه اميدواريم در آينده اطلاعات جديدتري به دست آيد.
كتاب مفتاح اسرار حسيني
ملا عبدالرحيم، تاليفات بسياري دارد از جمله: در اين ميان كتاب شريف و ارزشمند «مفتاح اسرار حسيني» جايگاه ويژه اي دارد.
ما در اين نوشتار به اختصار به معرفي اين كتاب مي پردازيم.
تاريخ تاليف كتاب: چنانچه از تاريخ هاي موجود در متن كتاب بر مي آيد در سال هاي بعد از 1170 ه. ق بوده است كه دركربلاي معلا به رشته تحرير درآمده است.
كتاب با اين خطبه زيبا آغاز مي شود: الحمد لله الذي بخنا من العلوم الرسميه بنيه و سقانا كاس المحبه من يد خليفته.
و چنين پايان مي يابد:
والحمدالله العالمين و الصلا و السلام علي محمد خاتم النبيين و آله الطاهرين و الخفاء الهادين المهديين الي يوم الدين.
محتواي كتاب
رساله ارزشمند مفتاح اسرار حسيني در شرح اسماء الهيه است كه در سي و هفت باب تنظيم شده و به نگارش درآمده است از جمله : در اثبات صانع / در عينيت واجب الوجود / در بيان فرق ميان علم و معرفت و عالم و عارف / در مراعات مقام / در تحقيق رويت و انواع تجليات الهيه / در تفسير آيه نور / در بيان روياي فاطمه عليها الصلوه و السلام / در بيان انسان كامل / في تحقيق وجود المهدي / في المحاسبه النفس / دربيان توبه نمودن و...
سبب تاليف كتاب و اهميت آن
ملا عبدالرحيم بعد از خطبه اول كتاب چنين مي گويد:
اما بعد ، مي گويد اين فقير الي الله و خاك رويه آستان مرشدم سيدالشهدا (ع) عبدالرحيم بن محمد يونس دماوندي كه اين كتابي است مشتمل بر بعضي اسرار كه در كتب و رسائل اكابر و حكما نيست «كم ترك الاولون للاخرين و آنچه را اوليا الله مشاهده نموده اند، دليلش از اشارات كتاب و سنت در اين كتاب مذكور است و خداي تعالي آن اشارات را به اين فقير الي الله افاضه فرموده اند كه مشاهدات قلبيه وقتي كه مويد است به اشارات كتاب و سنت، نور علي نور است و متردد بودم در نوشتن مطالب اين كتاب به اعتبار آنكه طالب مطالب عاليه بسيار كم است... استخاره نمودم در سه وقت مختلف و در دو وقت اين آيه شريفه آمد «و ارف لنا الكيل و تصدق علينا ان اللله يجزي المتصدقين» و در يك وقت ديگر اين آيه شريفه آمده «و لما بلغ اشد و استوي آتيناه علما و حكما..» اين كتاب تذكره است براي عارف و تبصره و مرشد است براي سالك صادق و مسمي شده است به مفتاح اسرار حسيني، موافق تاريخ اتمامش و چون از فيوضات آن جنابست، به نام نامي مسمي شده است...
نكته آخر
كتاب مزبور كه در مجموعه گرانقدر «منتخباتي از آثار حكماي ايران» به همت علامه بزرگوار استاد سيد جلال الدين آشتياني آمده است، توسط فيلسوف شهيد و مفسر كم نظير حضرت آيت الله جوادي آملي دامت بركاته، جداگانه صحافي و به كتابخانه مدرسه علميه امام صادق (ع) دماوند اهدا شده است. به فرموده معظم له چنانچه كتاب مزبور تصحيح و تعليق مناسب شده و در بعضي موارد كه نياز به نقد دارد، تنقيد گردد، سودمند و نافع خواهد بود.
بدان اميد كه روزي اين آرزو جامه تحقق پوشد.